Avropa İttifaqının Türkiyəyə köçürdüyü 200 milyon avrodan çox vəsaitlə yaradılan mühacirlərin repatriasiya mərkəzləri insan haqlarının geniş şəkildə pozulmasına səhnədirmi?
Diaspora.TV türk mediasına istinadla xəbər verir ki, yeni araşdırmaya görə, mərkəzlərdə zorakılıq, pis həyat şəraiti və qeyri-qanuni deportasiya praktikaları sistematik xarakter alıb.
Avropa Birliyi və Türkiyədəki köçürmə mərkəzləri
Araşdırma Lighthouse Reports-un rəhbərliyi ilə 8 media qurumu tərəfindən aparılıb. Araşdırmaya görə, Avropa İttifaqı Türkiyəyə miqrantların köçürülməsi mərkəzlərinin geniş şəbəkəsinin qurulması və istismarı üçün 200 milyon avrodan çox pul ödəyib. Lakin mərkəzlərin geniş yayılmış və sistematik zorakılıq, vəkillərə çıxışın olmaması, izdiham və antisanitar şəraitin olduğu iddia edilir.
Yüz minlərlə suriyalı və əfqan Türkiyədən repatriasiya edilmiş, bir çoxları isə “könüllü repatriasiya blanklarını” imzalamağa məcbur edilmiş və müharibənin davam etdiyi Suriyada və Talibanın nəzarətində olan Əfqanıstanda təhlükəli şəraitə deportasiya edilmişdir.
Lighthouse Reports və 8 media orqanının apardığı yeni araşdırma məlumat hüququ (FOI) üzrə yüzlərlə səhifəlik Aİ daxili sənədlər əldə edib, 37 keçmiş məhbus da daxil olmaqla 100-dən çox mənbə ilə danışıb və məcburi geri qaytarılmaların və şərtlərin əyani sübutlarını təhlil edib.
Tədqiqat aşağıdakı nəticələrə gəlib:
Aİ 2007-ci ildən bəri Türkiyədəki köçürmə mərkəzlərinə ən azı 213 milyon avro xərcləyib. Bura səkkiz yeni repatriasiya mərkəzinin tikintisi, 11 qəbul və yerləşdirmə mərkəzinin repatriasiya mərkəzlərinə çevrilməsi və 30-a yaxın mərkəzdə avadanlıq, texniki xidmət və ya işçilərin maaşlarının ödənilməsi üçün maliyyə vəsaiti daxildir. Bu məbləğ Aİ-nin Türkiyədə sərhəd təhlükəsizliyi və miqrasiya idarəçiliyinə xərclədiyi təqribən 1 milyard avronun bir hissəsidir.
Araşdırma aparan jurnalistlər Aİ tərəfindən maliyyələşdirilən 22 müxtəlif repatriasiya mərkəzində saxlanılan 37 keçmiş məhbusla danışıblar. Onlardan 25-i könüllü qayıdış blanklarını imzalamağa məcbur və ya təzyiq edildiyini bildirib. Həmin şəxslər də izahat veriblər ki, blanklar onların razılığı olmadan onların adından imzalanıb. Daha 30 nəfər döyüldüyünü və ya digər məhbusların döyüldüyünün şahidi olduğunu bildirib.
Məlumat almaq hüququ çərçivəsində əldə edilən AB məlumatlarına görə, geri qaytarma mərkəzlərində özünə zərər vermə və zorakılıq halları 2019-cu ildəki 70-dən 2022-ci ildə 218-ə yüksəlib və məhbusların vəkillərə çıxışı 2022-ci ildə 2019-cu ilə nisbətən (4 faiz) 21 faiz azalıb).
Aİ tərəfindən maliyyələşdirilən repatriasiya mərkəzlərində çalışan türk dövlət qulluqçusu və tərcüməçi məhbusların könüllü repatriasiya blanklarını imzalamağa məcbur edildiyini təsdiqləyib. Hər ikisi mərkəzlərdəki şəraiti “həbsxanadan da pis” adlandırıb.
Türkiyə ilə Suriya arasındakı iki sərhəd keçid məntəqəsindəki Suriya rəsmiləri Türkiyənin suriyalıları zorla deportasiya etdiyini təsdiqləyiblər, lakin Türkiyə rəsmiləri onlardan bu rəqəmləri qeyd etməmələrini xahiş edib, çünki onlar “deportasiyalarla bağlı həqiqəti gizlətməyə çalışırlar”.
BMT Qaçqınların işləri üzrə Komissarlığı 2016-2022-ci illər arasında Türkiyədən könüllü qayıdışların 25%-dən azını müşahidə edib və 2022-ci illə müqayisədə 2023 - cü ildə 40 faiz azalma olub.
Komissarlığın fəaliyyəti ilə tanış olan bir yardım işçisi qurumun “Suriyaya deportasiyalardan getdikcə daha çox narahat olduğunu” söyləyib.
Biz Türkiyədən deportasiya edildikdən sonra iki qətl hadisəsini sənədləşdirmişik: birincisi 2023-cü ilin avqustunda deportasiya edildikdən sonra Taliban tərəfindən öldürülən keçmiş əfqan ordusu zabiti (iki qohumunun dediyinə görə), digəri isə rejim nəzarət-buraxılış məntəqəsində həbs olunan bir nəfərdir. İkincisi 2024-cü ilin iyununda həbsdə olarkən öldürülüb (şəxsin məmləkətindən olan iki mənbənin dediyinə görə).
Üç avropalı diplomat və keçmiş AB Komissiyası rəsmisi Türkiyədə qaçqınların məcburi deportasiyasını və pis rəftarını asanlaşdırmaq üçün Aİ vəsaitlərinin istifadəsi ilə bağlı daxili narahatlıqlarını dilə gətirdiklərini, lakin onların narahatlıqlarına məhəl qoyulmadığını və ya hərəkətə keçmədiyini söyləyib. Keçmiş AB rəsmisi “Hamı bilir. “İnsanlar gözlərini yumurlar.
Tədqiqatla bağlı digər qeydlər:
1. Daxili İşlər Nazirliyinin məlumatlarına görə, Türkiyə 2016-cı ildən bəri əksəriyyəti əfqan (700 mindən çox) və suriyalı (təxminən 400 min) olmaqla 2 milyondan çox qeyri-qanuni immiqrantı ələ keçirib.
2. Daxili İşlər Nazirliyinin məlumatları Türkiyənin 2022-ci ildə 120 min, 2023-cü ildə isə 130 min immiqrantı deportasiya edəcəyini göstərir. Daxili İşlər Naziri ötən ay 2016-cı ildən bəri Türkiyədən 715 min suriyalının könüllü olaraq geri döndüyünü bildirib.
İmmiqrasiya İdarəsi Müdirliyi araşdırma aparan jurnalistlərin suallarını yazılı açıqlama ilə cavablandırıb. Qurum vurğulaylb ki, bütün geri qaytarılmalar məcburi geri qaytarılma prinsipinə uyğundur. Və o, bütün məhbusların repatriasiya mərkəzlərində adekvat yaşayış şəraiti, səhiyyə və qanuni çıxışı olduğunu və pis rəftara qarşı sıfır tolerantlıq siyasəti həyata keçirdiklərini bildirib.
Açıqlamaya görə, nazirlik qaçqınlara şikayətlərini onlayn və səlahiyyətli orqanlara təqdim etməyə icazə verir.
