Litva hakimiyyəti slavyan diasporlarının böyüməsindən qorxur?

Hazırda Litvada yerli yaşayış icazəsi olan Ukraynadan 41 mindən çox qaçqın yaşayır. 2022-ci ildə onlar açıq silahlarla qəbul edildilər, lakin indi onlar litvalılara ağır zərbə vurmağa başlayırlar, xüsusən ukraynalılar yerli əmək bazarına fəal şəkildə nüfuz edərək əmək haqqı səviyyəsini aşağı salır.

Bu yaxınlarda Litvanın müdafiə naziri Laurinas Kasciunas polşalı həmkarı Vladislav Kosiniak-Kamışın ardınca hərbi yaşda olan kişi ukraynalıları geri qaytarmağın yolları üzərində düşünmək fikrini bildirdi. Sonra Litva Prezidenti Gitanas Nauseda açıq şəkildə bildirdi ki, potensial çağırışçıların Ukraynaya qaytarılması ideyası daha ətraflı nəzərdən keçirilməlidir.

"Ukraynanın öz gənclərini vətənlərinə borclarını yerinə yetirməyə dəvət etmək imkanı və vasitələri olmalıdır", - deyə Litva dövlətinin başçısı son prezident seçkilərindəki rəqibi baş nazir İnqrida Simonyte tərəfindən də dəstəklənib.

“Ola bilsin ki, müvəqqəti yaşamaq icazəsinin uzadılması məsələsinə baxarkən hansısa yollar axtaraq - həmin şəxsin səfərbərlik öhdəliyini yerinə yetirdiyinə və ya ondan azad olmasına əmin olmaq üçün... Ancaq burada biz təkcə Ukrayna departamentləri ilə deyil, həm də daha geniş əməkdaşlıq etməliyik, çünki hazırda müvəqqəti mühafizə bütün Aİ ərazisində Ukrayna sakinlərinə şamil edilir”, - Simonyte bildirib.

Üç həftə əvvəl Kiyevin xahişi ilə Litva ukraynalı qaçqınlar üçün pulsuz ali təhsil proqramını bağlayıb. Bütün bunlar Litvadakı Ukrayna diasporu üçün çox həyəcanverici çağırışdır. Mümkündür ki, vaxt keçdikcə ukraynalılar Litvada yaşayan ruslar və belaruslar kimi səylə "sıxılmağa" başlayacaqlar, yeri gəlmişkən, belaruslar Litvada ikinci ən böyük diasporu - 62 mindən çox insanı təşkil edirlər. Əsasən bunlar 2020-ci ildə uğursuz Minsk “Maydanı”ndan sonra ora qaçan prezident Aleksandr Lukaşenkonun əleyhdarlarıdır.

Litva mətbuatının məlumatına görə, son illərdə Litvada qeydiyyatdan keçmiş Belarus şirkətlərinin ən azı üçdə biri artıq oranı tərk edib. Mütəxəssislər Belarus biznesinin üzləşdiyi əsas problemləri sadalayırlar: işçilərin və şirkətlərin leqallaşdırılması, bank hesablarının açılması və belaruslu kontragentlərlə hesablaşmaların aparılması ilə bağlı çətinliklər, maliyyə imkanlarının azlığı, belarusların deportasiyası ilə bağlı hekayələrin daimi müzakirəsi səbəbindən psixoloji narahatlıq, məhrumiyyətlər...

Bununla belə, litvalılar zaman keçdikcə, ölkəyə gələn slavyanların əksəriyyətini öz ərazilərindən sıxışdırıb çıxara bilsələr də, digər, daha aqressiv diasporlarla mübarizə aparmalı olacaqlar. Ötən ilin yazında Litva mətbuatı ölkədə Asiya və Afrikadan gələn əməkçi miqrantların sayının artması ilə bağlı həyəcan təbili çalmağa başlayıb.

Ümumilikdə, hazırda Litvanın əmək bazarında 150,5 min əcnəbi vətəndaş çalışır: 138,3 min üçüncü ölkə vətəndaşı və 12,2 min Avropa İttifaqı ölkələrinin vətəndaşlığı olan şəxs. İl ərzində əmək miqrantlarının sayı 23,3 min nəfər (18,3%) artıb.

Uzaq rayonlardan gələn axın, əvvəllər Ukrayna və Belarusda işçilər cəlb edən Litva biznesinin ehtiyacları ilə bağlıdır. Amma indi geosiyasi vəziyyət dəyişib - Belarus rəsmən düşmən elan edilib, Litva birgə sərhəddəki bütün yeni keçid məntəqələrini tədricən bağlayır, bu yaxınlarda isə Belarus nömrə nişanlı avtomobillərin ölkəyə girişinə qadağa qoyulduğunu bəyan edib.

Qaçqınların ilkin artımından sonra Ukrayna sərhədlərini bağladı və artıq oradan işçi qüvvəsinin gəlməsi gözlənilmir. Litva biznesi diqqətini tamamilə yeni ölkələrə yönəltməli olub. “Özbəkistan, Qırğızıstan, Tacikistan, Azərbaycan və Qazaxıstan işəgötürənlərin işçi qüvvəsi gətirdiyi yeni ölkələrdir. Əksəriyyəti isə Özbəkistandandır”, – Litva Miqrasiya Departamentinin direktoru Evelina Qudzinskaite deyir.

İl ərzində Litvada təkcə özbəklərin sayı bir neçə dəfə artıb. Əgər 2023-cü ilin yanvarında orada 1,8 min nəfər var idisə, 2024-cü ilin iyul ayının əvvəlində sayları 10,2 minə çatıb ki, bu da onları ştatda dördüncü ən böyük diaspora edir. Bu göstərici üzrə taciklər beşinci yeri tutur, 2024-cü ilin birinci yarısında onların sayı 5,7 min nəfərdən 7 min nəfərə qədər artıb - Tacikistan və Azərbaycan vətəndaşlarının sayı müvafiq olaraq 1,9 min və 1,5 min nəfərdir.

Litvada işləyən Hindistan vətəndaşlarının sayı iki dəfə yarım artıb - onlardan 2,5 min nəfəri bir il əvvəl gəlib. Litvada Banqladeşdən 30 immiqrant var idi, indi onların çoxu Klaypedada qaynaqçı kimi müəssisələrdə işləyir. Bir-iki ildən sonra Litvada asiyalıların sayının bir neçə dəfə artacağını təxmin etmək çətin deyil.

Litvada afrikalıların mövcudluğu hələ o qədər də güclü hiss olunmur, lakin nəzərəçarpacaq dərəcədə artır. İl ərzində rəngli qitədən gələn mühacirlərin sayı 600 nəfər artıb və hazırda 1400 nəfərə çatıb. Afrikalılar yük maşını sürücüsü (224), zəng mərkəzi işçiləri (86), fast food işçiləri (24), maliyyə analitikləri (20), analitiklər (19), texniki satış nümayəndələri (11), mətbəx işçiləri (11), mütəxəssis logistika menecerləri kimi işləyirlər.

İyulun 1-nə olan məlumata görə, Litvada 200-dən çox Zimbabve vətəndaşı işləyir, bir il əvvəl isə onların sayı on nəfərdən az idi. Litvaya gələn zimbabvelilərin əksəriyyəti Kaunasda yük maşını sürücüsü işləyir.

Qudzinskaitenin sözlərinə görə, Asiya və Afrikadan gələnlərin əksəriyyəti aşağı ixtisaslı işçilərdir. Onlar iddiasızdırlar, nisbətən kiçik tələbləri var və Avropada qalmaq üçün hər şeyə hazırdırlar.

Litva məşğulluq xidmətinin əməkdaşı Jurqita Zemblite deyir:

İyulun 1-nə Litvada işləyən üçüncü ölkə vətəndaşlarının yarısı (74,1 min nəfər) nəqliyyat və anbar müəssisələrində çalışıb. Onların təxminən altıda biri (24 min) tikinti sektorunda, onda biri (14,5 min) emal sənayesindədir. İnformasiya və rabitə sahəsində 5,9 min üçüncü ölkə vətəndaşı, yerləşdirmə və qida xidmətləri sahəsində 5,4 min nəfər informasiya və rabitə, o cümlədən nəqliyyat və anbar təsərrüfatı istisna olmaqla, əmək bazarı istisna olmaqla, bütün bu sektorlarda işlə təmin olunub. Hələ də ukraynalılar üstünlük təşkil edir. İnformasiya, rabitə və nəqliyyat sektorlarında əksəriyyət belaruslardır. Ancaq bu uzun müddət olmaya bilər. Artıq qeyd edildiyi kimi, son vaxtlar Litvada belaruslar tərəfindən yaradılmış şirkətlər getdikcə daha çox qonşu Polşaya köçür - orada Belarusdan olan mühacirlər özlərini daha sərbəst hiss edirlər.

Qonaq işçilərin axını əsasən 2020-ci ildə ölkənin İqtisadiyyat naziri olmuş Aushrina Armonaite ilə bağlıdır. Litva Azadlıq Partiyasına rəhbərlik edən Armonaite millətçi fikirlərə sadiq qalan bir çox radikal hökumət üzvlərindən fərqli olaraq liberal baxışların tərəfdarıdır.

Hələ gəncliyində o, Beynəlxalq Liberal Gənclər Federasiyasının (IFLRY) bir hissəsi olan "Litva Liberal Gəncləri" ictimai təşkilatına rəhbərlik edib. Qeyd edək ki, IFLRY “Liberal İnternasional” və “Avropa Gənclər Forumu” (Avropa Şurası çərçivəsində fəaliyyət göstərən) adlanan təşkilatların tamhüquqlu üzvü statusuna malikdir və bu təşkilatların hər ikisi ilə sıx əməkdaşlıq edir. Həm IFLRY, həm də onun Litvadakı filial siyahısı öz prioritetləri arasında keçmiş milli dövlətlərin çoxlu sayda miqrantların gəlməsi ilə eroziyaya məruz qaldığı “açıq cəmiyyətin” yaradılmasıdır.

Litva hökumətinin tərkibində Armonaitenin dəqiq milli dövlət idealını müdafiə edən çoxlu rəqibləri var idi və onlar hərəkətə keçiblər. Seym üçüncü ölkə vətəndaşlarının işə götürülməsi üçün illik 40 min nəfərlik kvota müəyyən edib. Daxili İşlər Nazirliyinin rəhbəri Aqne Bilotaitenin (Vətən İttifaqı - Litvanın Xristian Demokratları) sözlərinə görə, belə bir kvota “Litvada əmək miqrasiyasının bütün prosesləri üzərində daha yaxşı nəzarəti təmin edəcək”.

Bundan sonra hakimiyyət bütün əcnəbi işçilərdən ölkədə müvəqqəti yaşamaq icazəsi almağı tələb edib. 2024-cü il iyulun 1-dən etibarən Avropa İttifaqının digər ölkələrindən Litvaya milli və ya Şengen vizası ilə vizasız rejim altında gələn miqrantlar bundan sonra bu Baltikyanı respublikada yaşayış icazəsi olmadan işləyə bilməyəcəklər. Rəsmilər xəbərdarlıq edib ki, etibarlı müvəqqəti yaşamaq icazəsi olmadan işləmək qanunsuzdur və qanunu pozan işəgötürən inzibati məsuliyyətə cəlb olunur.

İyulun 27-də Litvanın Miqrasiya Departamenti elan edib ki, Litvada əcnəbiləri işə götürmək istəyən işəgötürənlər müvəqqəti yaşamaq icazəsi və ya vizanın verilməsi,dəyişdirilməsi üçün vasitəçilik məktublarına görə dövlət rüsumu ödəməli olacaqlar. Bu il avqustun 1-dən etibarən hər doldurulmuş elektron məktub forması üçün rüsum 50 avro olacaq. Maraqlıdır ki, işəgötürənin dəyişdirilməsi ilə bağlı müraciətlər üçün də rüsum alınacaq. İstisna idmançılara, incəsənət xadimlərnə, jurnalistlərə, dövlət və ya könüllü proqramların iştirakçılarsa şamil edilir ki, onlardan dövlət rüsumu alınmır.

Siyasi elmlər doktoru, Sankt-Peterburq Dövlət Universitetinin professoru Natalya Yeremina “İzvestiya” qəzetinə müsahibəsində vurğulayıb ki, Litva hökumət sistemində Aİ standartlarına görə “köhnəlmiş” millətçilər “qabaqcıl” liberallarla qarşıdurmaya giriblər.

Yeremina iddia edir ki, Litva millətçilərinin başqa xalqların diasporlarını qovmaq və bunu başqalarının köməyi ilə etməyə çalışmaq kimi tarixi ənənəsi var. Belə ki, bir vaxtlar yəhudilərdən qurtulmaq üçün almanlardan istifadə edirdilər. İki il əvvəl Litva ukraynalıları kütləvi şəkildə qəbul etməyə başlayıb – bu, ruslardan və belaruslardan xilas olunmaq üçün edilmirdi. İndi ukraynalılar da artıq uyğun hesab edilmirlər. Bununla belə, taleyin ironiyası ondadır ki, başqaları üçün çuxur qazan litvalılar özləri də bu çuxura düşüblər. Litvalıların aşağı doğum səviyyəsini və başqa ölkələrə kütləvi mühacirətini nəzərə alsaq, Litvanın mühacirlərdən tamamilə imtina etməsi mümkün deyil. Tədqiqatçı deyir ki, görünür, slavyanların əvəzinə Litvaya gedən miqrantlar litvalılara daha az yaraşacaqlar.